Bir fikir ve sanat eserinin sahibi, onu vücuda getirendir ((1) FSEK m.8/1). Bir eser vücuda getiren şahıs, sadece bu yaratma olgusu ile “eser sahipliği” denilen hukuki statüyü kazanır. Bu statü, meydana getirilen eser üzerindeki her türlü fikri hakkın kaynağıdır.
Dar anlamda fikri mülkiyet hakları, başka bir anlatımla aşağıda belirtilen telif haklarını içermektedir:
- Bilim ve Edebiyat Eserleri,
- Müzik Eserleri,
- Güzel Sanat Eserleri,
- Sinema Eserleri,
- Bilgisayar Programları,
- Veri Tabanları.
Eser sayılabilen fikri emek ürünleri üzerindeki haklar korunur. Doktrinde bir fikir ürününe eser niteliği tanıyabilmek için objektif ve sübjektif olmak üzere iki unsurun varlığı aranmaktadır. Objektif unsura göre fikir ürünün iktisaden değerlendirmeye elverişli olması gerekir.
Sübjektif unsura göre ise, ancak sahibinin (yaratıcısının) özelliğini taşıyan fikri ürünler eser niteliği kazanabilir.
Eser üzerindeki haklar iki başlık altında incelenebilir:
a) Manevi haklar
Manevi haklar şunlardır;
- Eseri kamuya sunma hakkı (FSEK m.14)
- Eserde sahibinin adını belirtme hakkı (FSEK m.15)
- Eserde değişiklik yapılmasını yasaklama hakkı (FSEK m.16)
- Eser sahibinin eserin üzerinde cisimlediği malın malik ve zilyetlerine karşı olan hakları (FSEK m.17).
b) Mali haklar
Mali haklar eser sahibine eserinden iktisaden yararlanma yetkisi verir. FSEK’da belirtilen mali haklar şunlardır:
- İşleme hakkı (FSEK m.21)
- Çoğaltma hakkı (FSEK m.22)
- Yayma hakkı (FSEK m.23)
- Temsil hakkı (FSEK m.24)
- Radyo ile yayım hakkı (FSEK m.25)
- Pay ve takip hakkı (FSEK m.45).
Fikri hakların devir ve intikalini, mali hakların ve ona bağlı olarak da ilgili manevi hakların devir ve intikali şeklinde anlamak gerekir.
Eser sahipliğine külli halef olmak mümkün değildir. Manevi haklar, hak sahibinin ölümüyle son bulmazlar.
Eser sahibinin ölümü üzerine mali hakların intikali, Türk Medeni Kanundaki miras hükümlerine göre olur.
Eserden iktisaden yararlanmak, eser üzerindeki mali haklara ilişkin sözleşme ve tasarruflarla mümkün olur.
Sözleşme ve tasarrufların konusunu esas itibariyle mali haklar teşkil eder. Manevi haklar kural
olarak mali haklardan istifade için gerekli olduğu ölçüde devir edilebilir.
Mali haklar üzerindeki hukuki işlemler iki kısımda incelenebilir.
Sözleşme, bir mali hak üzerinde tasarruf işlemi yapma taahhüdüdür.
Tasarruf işlemleri iki türlüdür:
- Mali hakkın devri,
- Mali hakkın kullanma yetkisinin devri (Lisans – ruhsat verme).
Mali hak ve ruhsatlar üzerindeki her türlü sözleşme ve tasarruf işlemi yazılı şekle tabidir.
Sözleşme ve tasarrufların yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır (FSEK m. 52). Aksi taktirde, yapılan işlem geçersiz olur. (2)
Örneğin; bir mimari eserin devri ve intikalinden, eser sahipliğinin değil, sadece ona bağlı ilgili manevi hakların devir ve intikalinin anlaşılması gerekir. Bu çerçevede, bir mimari eserin sahibinin izni olmaksızın web ortamında yayınlanmış olması da, FSEK’nın 25 inci maddesinden kaynaklanan umuma iletim hakkının ihlali olarak kabul edilir.
Ailenizle esenlik ve mutluluklar diler, yeni yılınızı kutlar, en içten saygılarımızı sunarız.
1 FSEK: 5486 Sayılı Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu
2 Mevci Ergün: Fikri Mülkiyet Hukuku, Ankara 2020, Cilt 1, 5 vd.s.
