Semih AYDIN
Geçtiğimiz yıl enerji başta olmak üzere ham madde ve işçilik maliyetlerinde yaşanan ciddi artışlar hem üretim hem de hizmet sektörünü derinden etkiledi. Maliyetlerin TL bazında artmasına rağmen sabit seyreden döviz kurları ihracatçı firmaları zora soktu. Hizmet sektöründe ise ücretler yaşanan yüksek enflasyon karşısında adeta eridi. “Salı Söyleşileri”nde Genç Sanayici İş İnsanları ve Yöneticileri Derneği’nin (GESİAD) Yönetim Kurulu üyeleriyle ekonomi gündemini ve sektörlerini değerlendirdik.,
Murat KAYA
GESİAD YK Başkanı
Üretimin önü açılmalı
Covid-19 pandemisinin devam eden etkileri, Rusya ile Ukrayna arasında 1 yıldır devam eden savaş, global tedarik zincirinin bozulmasından kaynaklanan ham madde sıkıntıları, gelişmiş ülkelerde yaşanan yüksek enflasyon ve durgunluk beklentisi gibi sebepler ülkemizi de yoğun bir şekilde etkiledi.
Sanayi sektörünün krediye erişimindeki sıkıntılar, maliyet artışları, kurun rekabetçilikten uzak olması, büyük pazarlardaki resosyonist eğilimler ve yavaşlayan dış talep iş dünyasının bilinmezliklerle karşı karşıya kalmasına yol açtı.
Türkiye olarak 2023’e düşmekte olsa dahi hala çok yüksek olan bir enflasyon oranı, büyümede yavaşlama, dış açık ve kamu açığında artış ile girdik. Bunun yanında 6 Şubat’ta yaşanan depremler büyük acılar yaşattı. Bunun ekonomiye yansımalarını dikkatli bir şekilde ele almalıyız.
Bize göre ekonomi yönetiminin 2023’te ana gündem maddesi enflasyonla mücadele olmalıdır.
Döviz kurları üzerindeki baskı azaltılmalı, kurun üretebilir ve rekabet edebilir seviyeye gelmesi sağlanmalıdır. Finans kuruluşları daha uygun koşullarda krediye ulaşımın önünü açmalıdır. Deprem nedeniyle üretimin önemi daha da artmıştır. Bu yüzden üretimin önünü açacak şartlar hayata geçirilmelidir.
Çünkü bu sıkıntıların üstesinden üreterek ve istihdam sağlayarak geleceğimize inanıyorum.
Ömer Savaş KARAGÖZ
GESİAD YKB Yrd.
Maliyetler arttı döviz sabit kaldı
Teknorob Robot ve Otomasyon Sistemleri ve Teknotrim firmalarının kurucu ortağıyım. Teknotrim firmamızda otomotiv, ticari araç, sinema ve konferans koltukları imalatı yapıyoruz. Firmalarımızda üretimimizin yüzde 80’ini ihraç ediyoruz.
Geçtiğimiz yıl projeler anlamında yoğun geçti. Mevcut projeler devam ediyor. Özellikle otomotiv sektöründe Ford’un yaptığı yeni yatırımlar, sektörümüzle ilgili işleyişi devam ettirdi.
Bunun dışında Romanya’da da bir yapılanmamız var. Ford ve Dacia’nın Romanya’daki fabrikalarında projelerimiz yoğun bir şekilde devam ediyor.
Derneğimizin geçtiğimiz günlerde düzenlediği basın toplantısında, döviz kurlarının olması gereken seviyeden düşük olduğunu dile getirdik. Bununla birlikte enerji ve personel maliyetleri fazlasıyla arttı.
Güncel olayları da dikkate aldığımızda önümüzdeki süreçte daha da zorluk yaşanacağını düşünüyorum.
Otomotiv sektörünün 2023 yılında nasıl bir performans sergileyeceğini öngörmek zor. Yurt dışından gelen taleplerle ilgili olumlu düşüncelerimiz var ancak iç piyasa ile ilgili uzun vadeli öngörülerde bulunamıyoruz.
Finansmana erişim birçok firma için büyük bir problem. Herkes öz sermayesiyle işlerini döndürüyor. Bankaların özellikle kredi tarafında biraz cimri davranmaları ve Merkez Bankası’nın krediye ulaşmakta birtakım zorluklar getirmesi finansal anlamda sıkıntılar yaşattı.
Bunun dışında personel maliyetleri fazlasıyla arttı. Enerji maliyetlerinde 4 – 5 kat artışlar yaşandı. Kurların artmadan maliyetlerin yükselmesi ihracatçı için büyük bir problem. Bunlar sektörümüzü zorlayan unsurlar oldu.
Ufuk ERDOĞAN
GESİAD YK Sayman Üyesi
Sabit kur ihracatçıyı zorluyor
Erbab firmasının genel müdürüyüm. Otomotiv ve savunma sanayi sektörlerine talaşlı imalat yapan bir firmamız var.
2022 yılı ekonomik koşullar nedeniyle hepimiz için zor geçti. Yeni müşteriler bulmaya çalışarak bu olumsuzlukları gidermeye çalıştık.
Her gün değişen fiyatlar, şartlar ve makro ekonomik durumlar bizi maliyet analizlerimizi sürekli güncellemeye itti. Önümüzü göremediğimiz için teklif veremediğimiz durumlar oldu. Yatırımlarımızı durdurmak zorunda kaldık. Ham madde temininde ve fiyatlandırmasında ciddi sorunlar yaşadık.
Geçtiğimiz yıl 2021’e kıyasla TL bazında 2,5 kat büyüdük. Ancak euro bazında baktığımızda bu büyüme yüzde 30 civarında kaldı. Sanayi firmalarında genellikle asgari ücret uygulaması yok. Bizim firmamızda da bu şekilde. Kalifiye eleman sıkıntısı yaşandığı için genellikle asgari ücretin üzerinde maaşlar vermeye çalışıyoruz.
Ancak asgari ücret zamlarında uygulanan oranlar silsile halinde etki ediyor.
Çalışanlarımızın maaşlarında yüzde 52 bir artış yaptık. Bunlar üretim maliyetlerine yük oluyor. Bu durum enflasyonu da artıyor. Herkes zam yapmak durumunda kalıyor.
Döviz kurları konusunu ihracatçı ve çalışan olarak iki şekilde ele almak gerekiyor. İhracatçı açısından baktığımızda döviz kurlarının 25 TL’nin altında olmaması lazım. Ancak neredeyse sabitlenen bir kur var. Bu da ihracatçıya zorluklar yaratıyor.
Bu yıl içinde, 2022’de olduğu gibi yeni müşterilerle ilişkilerimizi artırmaya çalışacağız. Bu da yatırımlarımızı etkileyecektir. Türkiye’deki firmalar olarak krizlere ve sıkıntılara alışkınız. Bu yüzden çok karamsar bakmıyoruz. Hatta umutlu bakıyoruz.
Uğur AKIN
GESİAD YK Üyesi
Fiyat tutturmakta zorlanıyoruz
Ümay Otomotiv firmasında ikinci kuşak olarak, genel müdürlük görevini sürdürüyorum. Firma olarak Ford ticari araçların, kaporta üzerine yedek parça imalatını yapıyoruz. Son 2 senedir üretim portföyümüze Mercedes, Volkswagen gibi farklı markaları da ekledik. 2022 yılı sıkıntılı başlasa da 2’nci ve 3’üncü aylarındaki açılmalarla birlikte güzel bir artış oldu. Yaz aylarından yıl sonuna kadar beklentilerimizin çok üzerinde verimli bir yılı geride bıraktık. Geçtiğimiz yılı yatırım ve ciro olarak 2021’e yüzde 50 artışla tamamladık. Fakat aralık ayının ortalarından itibaren bir duraklama yaşandı. Bu duraklama hala devam ediyor.
Ana otomotiv üreticilerinin üretimlerini azaltması, yan sanayi ve yedek parça ağırlıklı çalışan firmamızı olumlu etkileyecektir. Ancak ülkemizdeki maliyet artışlarından dolayı yurt dışında fiyat tutturmakta zorluklar yaşıyoruz.
65’i kendi bünyemizde olmak üzere toplam 70 çalışanımız var. Yaklaşık 15 civarında çalışanımız EYT’den etkilenecek. Bu kapsamda hükümetin açıkladığı EYT’ye yönelik kredi destek paketini olumlu buluyoruz. Firmamızdan daha fazla EYT’den etkilenecek çalışanı olacak şirketler var. Bunlar büyük sıkıntı doğuracak. Bu yüzden EYT ile ilgili kredi destek paketini doğru buluyorum. Firma olarak da bundan faydalanmayı düşünüyoruz.
Bülent ÇAVDAR
GESİAD YK Üyesi
Şoförler trafikten dolayı işi bırakıyor
Ulaşım Tur isminde 25 yıllık bir firmam var. Babadan oğula geçmiş bir firma. Servis taşımacılığı yapıyoruz. Servis, turizm ve transfer hizmetlerimiz var. Fabrika ve okullara hizmet veriyoruz.
Şirketimizin öz malı olarak 17 aracı var. Taşeronlarımızla birlikte bu rakam 80 araca ulaşıyor. Çalıştığımız firmalar ağırlıklı olarak Demirtaş ve Kestel bölgelerinde.
Maliyet artışlarından en fazla etkilenen sektörlerdeniz. Bu artışların bir kısmını müşterilerimize de yansıtsak da bir kısmını yansıtamadık. Pandeminin bize bir bedeli oldu. Araç fiyatlarındaki artışlar dolar ve euro bazında kat kat artarak devam etti. Örneğin 20 yıldır 40 bin euro olan bir aracın fiyatı şu anda 80 bin euro civarında. Euro bazında da yüzde 100 bir enflasyon var. Bu da çok ağır maliyetler çıkarıyor.
Eleman sıkıntısını ciddi bir şekilde yaşıyoruz. Bizim elemanlarımız şoförler. Artık şoför bulmakta çok zorlanıyoruz. Bursa’da ciddi bir trafik sorunu var. Bu yüzden insanlar çalışmak istemiyor. İnsanlar kolay iş arıyorlar. Bu yüzden büyük bir şoför sıkıntısı yaşıyoruz. Tecrübeli şoförlerimiz trafikten dolayı işi bırakıyorlar. Kısacası kalifiye eleman bulamadığımızı söyleyebilirim.
Simge KAYA
GESİAD YK Üyesi
Taşımacılığa talep artıyor
Yaklaşık 35 yıldır sürücü kursları, mesleki yeterlilik eğitimleri, psikoteknik değerlendirme testleri, iş makineleri operatörlüğü, tehlikeli madde taşımacılığı ve tehlikeli madde danışmanlığı eğitimi veren Özbey Eğitim Kurumları şirketimizde, ikinci nesil olarak Yönetim Kurulu Üyeliği görevini sürdürüyorum.
2022 yılının ilk yarısı ekonomik anlamda belirsizliğin arttığı bir dönem oldu. Temel maliyet kalemlerimizde yaşanan fiyat istikrarsızlıkları nedeniyle önümüzü görmekte zorlandık. Yılın ikinci yarısının ilk yarıya oranla daha tedbirli ve verimli geçtiğini söyleyebiliriz. Özellikle pandemi sonrası yurt içi ve uluslararası ticarette önemi çok daha fazla anlaşılan lojistik sektöründeki nitelikli insan kaynağına olan ihtiyacın artması ile mesleki eğitimlere ve ağır vasıta sürücü eğitimlerine olan talebin artış gösterdiğini söylememiz mümkün. Önceki yıllarda eğitim düzeyi düşük kişilerin başvurduğu alanların bugün yerini daha eğitimli bireylere bıraktığını görüyoruz. Hem ekonomik koşulların gittikçe zorlaşması, hem de uluslararası çalışmanın daha cazip hale gelmesi ile taşımacılık sektörüne olan talebin arttığını görüyoruz. Bu noktada 2022 yılında sektörümüzün sıkıntısının eğitimlere olan talepten ziyade maliyet kalemlerimizdeki istikrarsız fiyat artışlarının olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra asgari ücret üzerindeki vergi yükünün artması, nitelikli personele ulaşmada yaşanan zorluklar da hedeflerimize ulaşmada engel teşkil etti. 2023 yılından ulusal manada beklentimiz elbette ki enflasyonun düşürülmesi, fiyat istikrarının sağlanması, alım gücümüzün artması ve güven ortamının tesis edilmesidir. Ayrıca daha fazla istihdam sağlamanın önünde ciddi bir engel oluşturan vergi yükünün azaltılmasının da ekonomiye ciddi ölçüde katkı sağlayacağını düşünüyoruz. Sektörel manada beklentimiz ise eğitim ve sınav araçlarımız için ÖTV muafiyeti ile eğitim ücretlerinde KDV indirimi. Yine her yıl ödediğimiz ruhsat harçlarının bir defaya mahsus ödenmesi ile ilgili talebimizi de yineliyoruz.
Egemen KEPİR
GESİAD YK Yedek Üyesi
Eleman bulmakta zorlanıyoruz
Eges Özel Güvenlik firmasında Genel Müdür ve D.N.R. Destek ile Helianitc Cosmetic firmaların Yönetim Kurulu Başkanlığı yapıyorum.
Eges Özel Güvenlik ve D.N.R. Destek firmaları personele dayalı hizmet sektörleri olduğu için birbirilerine yakın sektörler. Kozmetik firmamız ise yeni bir girişimimiz.
Hizmet ayağında ağırlıklı olarak sanayiye çalışıyor. Merkezimiz Bursa’da. Gebze’de de bir şubemiz var. Ağırlığımız Bursa’da olmakla beraber Türkiye’nin çeşitli illerinde hizmet veriyoruz. Eges Özel Güvenlik olarak fabrikalara özel güvenli hizmeti veriyor, D.N.R. Destek firmamızla da fabrikalara üretime destek personeli sağlıyoruz. Şu anda burada 500 kişilik personelimizle hizmetlerimize devam ediyoruz.
Bu noktada bizi en çok zorlayan konu personel oluyor. Üretimde çalışacak, mavi yaka diye tabir edilen elemanları bulmakta oldukça zorluk çekiyoruz. Hem kalifiye hem de vasıfsız eleman bulmak oldukça zor. EYT ile ilgili durum tam olarak netleşmediği için bunun sektörümüze nasıl yansıyacağını tam olarak öngöremiyoruz. Bunu öngörebilen firmalar olduğunu da düşünmüyorum. Heliantic Cosmetic firmasını kuralı henüz 6 ay oldu. Burada kendi ürünlerimizi, Sağlık Bakanlığı’ndan onaylı bir şekilde imal ediyoruz. Cilt sağlığı üzerine serum ve krem gruplarını üretiyoruz. Merkezimiz ve üretimimiz Bursa’da.
Şu an e-ticaret üzerinden satış gerçekleştiriyoruz. Bir taraftan yurt dışı satış ağımızı kuruyoruz. Yakın zamanda 2 – 3 ülkede satışa başlayacağız.
Mümin KIRCALI
GESİAD YK Yedek Üyesi
Diş malzemelerinde fırsatçılık yapılıyor
Estetik A Ağız ve Diş Sağlığı Polikliniği’nin kurucusuyum.
2022 yılı iyi geçti gibi görünüyor. Cirosal olarak ciddi bir artış yaşandı. Ancak bu artıştaki kârlılık düşük kaldı. Bunun sebebi sadece bize gelen diş malzemelerindeki euro ve dolar kur farkı değil. Piyasada bir fırsatçılık var.
Sadece Türkiye’de değil global anlamda bir enflasyon yaşanıyor. Bu yüzden yıl başında kullandığımız maddelerde döviz bazında bir artış yaşandı. Ancak bunun üzerinde fiyat artışları yaşanacağını düşünüyorum. Fırsatçılık devam edecektir.
Diş polikliniği olarak biz malzeme satmıyoruz. İşçilik satıyoruz. Hizmet sektöründe faaliyet gösteren bir firma olarak hizmet ve güven satıyoruz.
Ülkemizde çok fazla diş polikliniği olmasının nedeni çok fazla diş fakültesi olmasından kaynaklı.
Yıllık ortalama 7 – 8 bin kişi bu okullardan mezun oluyor. Bir diş hekimi ortalama 40 yıl mesleğini icra edebiliyor. Bu nedenle yakın zamanda başka mesleklerde çalışan diş hekimleri görmeye başlayacağız. Bundan önce mezun olanların yüzde 99’u diş hekimi olarak çalışırken, önümüzdeki süreçte bu oran yüzde 75’lere düşebilir. Çünkü yeni mezun bir diş hekimine asgari ücret teklif edilmeye başlandı. Bu da eğitimde nitelik yerine niceliğe önem verdiğimiz için oldu.
Göktuğ KONUKOĞULLARI
GESİAD YK Yedek Üyesi
Kâğıtta dışa bağımlılık zorluyor
Kırmızı Küp Reklam Ajansı kurucusuyum. Ajans, matbaa, tabela ve promosyon işleri yapıyoruz. Bursa’daki firmaların tedarik süreçlerine destek oluyoruz. Matbaa konusunda kâğıtta dışa bağımlılığımız sektörümüzü çok etkiledi.
Türkiye’deki üretim sadece belirli bir kâğıt grubu için geçerli ve o da çok az. Dışarıdan ithal aldığımız sürece de euro ve dolar kurlarından dolayı zorluklar yaşıyoruz.
Kullandığımız maddelerde yaşanan zam kadar, müşterilerimize zam yapamadık. Fakat bir şekilde yapmak zorundayız. Hem kendimizin hem de personelimizin yaşamlarını idame ettirmek durumundayız.
Tüm bunlara rağmen umudumuzu kaybetmeden yolumuza devam etmemiz gerektiği inancındayız.
Ancak, çoğu sektördeki dışa bağımlılığımız iç piyasayı yönlendiriyor. Ne kadar dışarıya satış yapabilirsek, dolaylı yoldan iç piyasadaki tedarikçiler de beslenmiş oluyor. Kendi ham maddemizi üretemediğimiz sürece de dışa bağımlılığımız devam edecek.
Firmamızda yaklaşık 20 kişilik bir istihdamımız var. Yeni nesilden iş gücü anlamında yeterli faydayı göremiyoruz.
