Culpa in contrahendo, sözleşme görüşmelerindeki kusurlu davranışı ifade etmektedir.
Culpa in contrahendo sorumluluğunun temeli, dürüstlük kuralına dayanır.
Tarafların sözleşmenin kurulması sırasında, güven ilişkisine dayanan özen gösterme, aydınlatma ve koruma yükümlülükleri vardır. Taraflar bu yükümlülüklerini kusurlu davranışlarıyla ihlal ederek karşı tarafa zarar verirlerse, bu zarardan dolayı sorumlu olurlar.
Culpa in contrahnedo sorumluluğunun hukuki sonucunda, tazminat ödeme yükümlülüğü doğar. Tazmin edilmesi gereken zarar, maddi zarardır. Ancak, istisnai olarak manevi zararda, istenebilir (TBK m.56).
Yetkisiz temsilcinin sorumluluğu, niteliği itibariyle sözleşme görüşmelerinden doğmaktadır.Bu sorumluluk niteliği itibariyle bir kusursuz sorumluluktur (TBK m.47).
Yetkisiz temsilci, üçüncü kişi ile işlemsel bir temas içine girerek yetkisi olmayan bir hukuki işlem yapmaktadır. Temsilci, yetkisiz temsilde başkası adına hareket ettiği için sözleşmenin tarafı sayılmaz. Ancak, sözleşmenin onanmaması halinde, yetkisiz temsilci üçüncü kişinin bu yüzden uğradığı zararı tazmin etmek zorundadır.
Sözleşmenin karşı tarafı üçüncü kişinin, temsilcisinin yetkisiz olması sonucunda zarara uğraması, bir mutlak hakkın ihlâlinden değil, sözleşmenin geçerli bir şekilde kurulmasına yönelik menfaatinin ihlâlinden doğmaktadır. Bu bir saf malvarlığı zararıdır. Yetkisiz temsilcinin sorumluluğu bu zararı tazmin etmeyi içerir. [1]
TBK m.47/II’ e göre, hakkaniyet gerektiriyorsa, kusurlu yetkisiz temsilciden diğer zararların giderilmesi de istenebilir. Ancak bunun için öncelikle yetkisiz temsilcinin kusurlu olması gerekmektedir.
Yetkisiz temsil ilişkisinde, kural olarak temsilcinin yaptığı işlem temsil olunanı bağlamayacağı gibi, onun aleyhine bir tazminat da doğurmaz.[2]
Temsil olunan, temsil hususunda üçüncü kişilerde belirli bir kanaatin doğumuna yol açan bir hukuki görünüş yaratmışsa bunun sonuçlarına katlanır.[3] Temsil olunanın culpa in contrahnedo sorumluluğunun söz konusu olması için, temsil olunan yetkisiz temsilcinin işlem yapmasına kusuru ile sebep olması gerekir.
Ayrıca temsil olunan hukuki işleme onay vermeyerek, sözleşmeyi geçersiz kılabilir.
Bu durumda üçüncü kişi, menfi zararını culpa in contrahnedo sorumluluğuna dayanarak temsil olunandan isteme hakkı vardır. Ancak temsil olunan, geçerli bir temsil yetkisi olduğu hususunda üçüncü kişilerde belirli bir kanaatin doğumuna yol açan bir hukukî görünüş yaratmışsa, hakkaniyet gerekiyorsa bu görünüme güven korunmalı ve hukuki işlem geçerli sayılmalıdır.[4]
Yetkisiz temsilci yardımcı kişi konumunda ise, temsil olunan, yardımcı kişilerin fiillerinden sorumluluğun dayalı olarak sorumlu olur (TBK m.116).
Yetkisiz temsilde üçüncü kişi, temsil olunan tarafından onama açık veya örtülü olarak reddedilinceye kadar sözleşmeyle bağlıdır.[5]
Temsil olunanın sözleşmeyi onamaması hağinde, üçüncü kişi ondan tazminat isteyemez. Bunun istisnası ise, temsil olunanın bu davranışının bir culpa in contrahendo oluşturmasıdır (TBKm.44/II).
Söz konusu tazminat, menfi zararın giderilmesine ilişkindir.
Üçüncü kişinin iyiniyetli olmadığını ispat yükü ise , yetkisiz temsilci üzerindedir.
Çalışmalarınızda başarı, ailenizle birlikte esenlik ve mutluluklar diler, en içten saygılarımızı sunarız.
[1]Tiftik, M./ Şen, E.: Yetkisiz Temsilde Culpa In Contrahendo Sorumluluğu “Culpa İn Contrahendo Liability Of Unauthorized Representation,” Cevdet Yavuz’a Armağan, s.2658 ( dergipark.gov.tr)
[2]Berki, Ş.: Borçlar Hukuku Umumî Hükümler, Üçüncü Tab’ı, Ankara 1962, s.122
[3]Esener, T.: Türk-İsviçre Borçlar Hukuku Bakımdan Yetkisiz Temsil, Ankara 1963 , s. 120; Sungur, age., s.40; Akyol,agm.,., s.546
[4]Tekinay S. S./ Akman, S./Burcuoğlu, H./Altop, A.:Hukuku Genel Hükümler, Filiz Kitabevi, Yedinci Baskı, İstanbul, 1993, s.274.
[5]Esener , T.: Borçlar Hukuku I Akitlerin Kuruluşu ve Geçerliği, (BK. m. 1-40) Ankara 1969 , s. 579